Flexibel

Van november 1963 tot april 1965 was ik onderwijzer. Tijdens die korte onderwijscarrière heb ik wel eens het idee geopperd dat de vaste schoolvakanties afgeschaft konden worden, in samenhang met een systeem van individueel onderwijs, waarin ieder kind zijn eigen tempo volgt. Ik werd collegiaal, maar daarom niet minder hartelijk uitgelachen om dit werkelijk te dwaze idee.

Ik was ruim veertig jaar te vroeg met mijn idee. Niks geen vaste schoolvakanties meer: stel de basisschool gewoon het hele jaar open. Ouders kunnen dan zelf kiezen welke weken ze vrij nemen. Zo’n flexibele school past in een moderne samenleving. Dat was te lezen in Trouw van 23 februari 2009. Dit keer is het geen 'dwaze eenling' die met dit idee komt, maar een heuse 'denktank' van mensen die bij het onderwijs betrokken zijn, zoals Kees Swart, directeur onderwijs bij de stichting Spoor, een openbaar schoolbestuur van 25 scholen in Noord-Holland. Waarom, vraagt Swart zich af, hebben leerlingen eigenlijk vrij op vaste vakantieweken, en waarom op woensdagmiddag? "Omdat men dat honderd jaar geleden zo bedacht heeft. De maatschappij is veranderd, het onderwijs niet."

Er zijn naar mijn idee twee basiselementen: een kind moet een vast aantal uren per jaar naar school en leerkrachten hebben een contract voor zoveel uur lesgeven. In mijn kweekschooltijd waren er al diverse manieren van individueel onderwijs: Montessori, Jenaplan en Dalton waren de bekendste. Het gebruik van computers, waar geen kind zijn hand meer voor omdraait, maakt dit alleen maar makkelijker: een kind gaat naar 'rekenen level 8' (kubieke maten), als hij alle opdrachten van 'rekenen level 7' (oppervlaktematen) correct heeft uitgevoerd. In mijn kweekschooltijd kwam ook de vraag aan de orde: bij welk vak leer je logisch denken? Fout: niet bij rekenen. Rekenen is een trucje uit je kop leren toepassen. Logisch denken leer je bij je 'taal': het antwoord geven op een vraag door elementen uit een stuk tekst bij elkaar te voegen. Daarom zijn taalonderwijs en lezen zo belangrijk, nog afgezien van het goede gebruik van d'tjes en t'tjes en het gebruik van de tussen-n. Daarvoor hoef je ook alleen maar een paar regeltjes uit je kop te leren. Het is wel handig als je uit je hoofd weet dat Arnhem niet de hoofdstad van Zeeland maar van Drente is en dat je zo ongeveer weet waar het ligt (plus wat andere grote plaatsen en rivieren), maar het is nog handiger als je met de index van een atlas weet om te gaan of soepeltjes Google weet te hanteren. Dan hoef je geen tijd meer te besteden aan het uit je hoofd leren van Hoogezand - Sappemeer - Zuidbroek - Scheemda of Bali - Lombok - Sumba - Sumbawa - Floris - Timor.

Zou het ook niet erg fijn zijn als je gedurende een reeks van jaren niet meer gebonden zou zijn aan een zomervakantie in juli of augustus, waarin alles vol is? Of op donderdagochtend met je kind nieuwe kleren te kopen, omdat woensdagmiddag op je werk wat minder goed uitkomt?

En als we er nu eens voor zorgen dat er echt voldoende leerkrachten komen, kunnen die met dezelfde hoeveelheid vakantie toe als iedere andere werknemer en kunnen ze ook een keer in mei of juni hun 'lange vakantie' nemen.

De denktank gaat volgende week het land in. Eerlijk gezegd houd ik mijn hart vast als ik mij de reacties voorstel.

Onzichtbaar

Eindelijk is er een politieke meerderheid! Het CDA en de VVD waren al zover, maar het wachten was nog op de PvdA. Die vindt nu ook dat we eens moeten ophouden met dat gezeik over milieuregels als we wonigen willen bouwen voor 'onze mensen'. Dat zegt Trouw tenminste: De PvdA stapt af van het idee dat ontwikkelaars zich bij bouwplannen aan alle milieunormen moeten houden. Nog niet zo lang geleden vonden 'we' ook dat we niet zulke strenge regels voor banken moesten maken. Je moest woningcorporaties ook lekker hun gang laten gaan. Het taxivervoer hebben we geliberaliseerd.

Gisteren schreef ik nog over Philadelphia en over de nieuwe wet die Ernst Hirsch Ballin aan het maken is, zodat er in de zorg weer wat beter toezicht gehouden kan worden. Als je een regelmatig lezer van 'Beggartalk' bent, weet je dat ik al vaker heb geschreven over regeltje die ingevoerd moeten worden, omdat we een tijd geleden regeltjes hebben afgeschaft en het vervolgens gierend uit de klauw liep, met de financiële en daarop volgende economische crisis als meest sprekende voorbeeld.

Kijk, als je nu gaat bouwen zonder op al die milieuregeltjes te hoeven letten, dan heb je best kans dat de bewoners van al die mooie nieuwbouw te maken krijgen met geluidsoverlast of voortdurend teveel fijnstof moeten inademen. Dat zal dan na een paar jaar wel blijken, maar geen nood: dan kun je immers altijd nog geluidsschermen gaan aanleggen. Dat vindt PvdA-Kamerlid Roos Vermeij tenminste. Die heeft tegen die tijd misschien ook wel iets laten bedenken om dat fijnstof uit de buurt te houden. (Dat fijnstof, heb ik mij laten vertellen, levert op jaarbasis veel meer doden op dan meeroken. Elk jaar sterven 18000 Nederlanders tien jaar te vroeg door fijn stof in de lucht. Dat schreef Trouw op 18 augustus 2005.)

De projectontwikkelaars wrijven zich intussen in de handen en ze hebben het tij mee: we moeten de bouwvakkers in deze moeilijke tijden aan het werk houden. En als er toch minder gecontroleerd wordt, kun je hier en daar nog wel een regeltje 'vergeten'. Er zal wel eens een parkeergarage inzakken of een balkonnetje naar beneden donderen, maar dat is van later zorg. De problemen van nu moeten nu opgelost worden. Freek de Jonge zong het een tijd geleden al:
Laat het milieu de kolere krijgen, leve de CO₂-uitstoot,
Er is leven, er is leven na de dood.

De 'vader' van het moderne kapitalisme, Adam Smith (1723 - 1790), zag in de vrije markteconomie de 'onzichtbare hand' die voor harmonie en evenwicht zou zorgen. Die hand is daarom vaak onzichtbaar, omdat hij er, vrees ik, helemaal niet is. Hij is in ieder geval niet altijd sterk genoeg om te voorkomen dat harmonie en evenwicht verstoord worden door pure hebzucht, frauduleuze praktijken, ijdeltuiterij en machtswellust.

Broederliefde

"Schoenmaker, houd je bij je leest." Dit gezegde kennen we allemaal. Het betekent zoveel als: ga geen dingen doen waar je geen verstand van hebt.

Philadelphia (=broederliefde) is een al lang bestaande stichting die zich bezighoudt met de zorg voor 'mensen met een verstandelijke beperking'. (Lang geleden waren dat 'zwakzinnigen', maar we werden steeds politiek correcter, dus dat werden 'verstandelijk gehandicapten', vervolgens 'mensen met een verstandelijke handicap', nu dus 'mensen met een verstandelijke beperking'. Mij lijkt 'mensen met andere kwaliteiten' nog mooier.) Philadelphia heeft van oudsher een protestants-christelijke signatuur. Om met Cornelis Paradijs (pseudoniem van Frederik van Eeden) te spreken: "Godes hand rust buiten kijf zichtbaar op dit vroom bedrijf", althans tot voor kort.

Philadelphia ging mee met de veranderingen in de zorg, werd door fusies steeds groter en ontdekte 'de markt', met name de vastgoedmarkt. Volgens de Volkskrant had het management belangstelling voor 'panden met een grootse uitstraling'. Philadelphia verruimde zijn 'markt': niet meer alleen mensen met andere kwaliteiten, maar ook ouderen kwamen in het vizier: Vermogende vegetarische ouderen werden aangewezen als een veelbelovende doelgroep en groeimarkt voor het concern. Hoeveel vermogende vegetarische ouderen zijn er eigenlijk in Nederland die ook nog eens hun tijd willen doorbrengen in protestants-christelijke sfeer in een pand met een grootste uitstraling? Philadelphia kocht ook een hotel op Schiermonnikoog, waar die kwalitatief andere mensen hun vakantie zouden kunnen doorbrengen. Die mensen zijn echter niet helemaal achterlijk en zeker hun familie en/of geldbeheerders niet. Die hadden namelijk door dat een vakantie in Turkije een stuk goedkoper was (en meer kans op zon, natuurlijk).

Je begrijpt waar ik heen wil: alles bij elkaar ging er bij die vastgoedprojecten voor 24 miljoen euro de mist in. De inkomsten van Philadelphia komen voornamelijk uit de AWBZ. Die 24 miljoen hebben wij dus met ons allen opgebracht. Gelukkig is Ernst Hirsch Ballin, onze nijvere en christelijke minister van justitie, bezig een Wet maatschappelijk ondernemen in elkaar te sleutelen. Die regelt dat falende zorgtoezichthouders voortaan persoonlijk aansprakelijk worden gesteld. Minister Klink van Volksgezondheid benadrukte onlangs de noodzaak van deze wet. Onze vriend Ernst is bij uitstek deskundig op dit terrein en niet alleen als jurist: van 1995 tot 2005 was hij zo'n toezichthouder bij Philadelphia, maar hij verzuimde bij vastgoedtransacties naar taxatierapporten en businessplannen te informeren, ook toen duidelijk werd dat er vertragingen en kostenoverschrijdingen waren. Ook greep hij niet in toen bleek dat de directie projecten doorzette tegen de wens van het personeel, de vastgoedafdeling van het concern en de ouders van de cliënten.

De Volkskrant noemt geen namen, maar meldt wel dat de directie bestond uit CDA-prominenten. Ernst is ook tamelijk prominent in CDA-kringen. Christenen onder elkaar vertrouwen elkaar natuurlijk volkomen. Een ex-werknemer van Philadelphia zegt: Weet je wat het is met gereformeerden? Ze bidden voor de vergadering, maar na afloop steken ze je net zo goed een mes in de rug.

Leuteren

Mensen die mij enigszins kennen zullen niet gauw zeggen dat ik bovenmatig geplaagd wordt door belangstelling voor het persoonlijk wel en wee van anderen, althans niet in het laten blijken van die belangstelling. Anderzijds ben ik ook weer niet compleet asociaal en toon ik dus die belangstelling van tijd tot tijd. Zo was het ook in de tijd dat ik nog werkte. Met een aantal collega's had ik een zeer goede band; ik wist aardig wat van hun privéleven en zij van het mijne, zonder dat wij buiten het werk veel met elkaar omgingen. Met andere collega's wisselde ik natuurlijk ook wel eens minder belangrijke klachtjes en pleziertjes uit. En veel werkenden deden dat en doen dat nog steeds.

Omdat ik nu al bijna negen jaar niet meer aan het arbeidsproces deelneem, ben ik het zicht daarop een beetje kwijt. Uit een bericht in Trouw is mij nu gebleken dat er op het terrein van intermenselijke contacten op het werk duidelijke veranderingen hebben plaatsgehad: Steeds meer werknemers hebben genoeg van de privésores van hun collega’s. Werk is werk, vinden ze. Geneuzel is voor thuis. Ene Luc Mutsaers is na enig onderzoek tot de conclusie gekomen dat 35 procent van de werkenden het tijd vindt voor een strikte scheiding van werk en privé. Twee jaar geleden was dit nog 22 procent. Een Duitse managementgoeroe, Judith Mair, windt er geen doekjes om: "Wie denkt dat werk alleen goed is als je er plezier aan beleeft, is bij ons aan het verkeerde adres." Ze wil haar medewerkers beschermen tegen de gevaren van een sterke vermenging van privé en werk. Daarin gaat ze ver. Vaste werktijden, vaste werkplekken, iedereen in uniform, werknemers die elkaar met 'u' aanspreken en privégesprekken die hooguit vijf minuten duren. Werk is werk, privé is privé. Duidelijke taal.

Ik heb genoeg werkervaring om te weten dat er werknemers zijn die elk kuchje van een kind en elk pijntje van een partner genoeg reden vinden om daarvoor te laat op het werk te verschijnen en daar vervolgens eindeloos en tot vervelens toe over uit weiden en die als excuus gebruiken voor mindere prestaties. De belangstelling voor zulke collega's was ik ook al gauw kwijt. Maar het ligt wel eens wat genuanceerder. Op 16 mei 1996 zat ik even na acht uur met een collega bij de eerste koffie te praten. Ik vertelde haar dat Boukje, mijn vrouw, en ik de vorige dag van een oncologe in het Academisch Ziekenhuis Leiden te horen hadden gekregen dat Boukje niet lang meer te leven had. Ik denk dat er weinig mensen in zo'n situatie na vijf minuten zullen zeggen: "OK, genoeg gekletst, aan het werk maar weer." Tijdens het gesprek ging in een belendende kamer, waar nog niemand was, de telefoon. Een telefoon in de nabijheid onbeantwoord laten gold als een doodzonde. Dat was niet klantvriendelijk. Onze afdelingschef kwam op hoge poten vragen waarom wij die telefoon niet opnamen. Ik vertelde het hem. Hij was helemaal niet onaardig. Hij maakte zijn excuses en bleef meepraten. In de daarop volgende weken is mij noch door collega's, noch door het management ooit verweten dat ik niet optimaal functioneerde. Er werd zelfs wel eens - zo mededeelzaam was ik nou ook weer niet - spontaan, ook door het bureauhoofd, het afdelingshoofd en de directeur gevraagd hoe het ging. Dat duurde ook wel eens wat langer dan vijf minuten.

De komende tijd zullen naar alle waarschijnlijkheid bij bosjes ontslagen vallen en kennelijk gaat het overal nog wat zakelijker toe dan vroeger. Geef ze geen excuus om ook jou te ontslaan. Neem als motto de kop van het artikel in Trouw:

Minder leuteren, meer werken.

Nikab

Als ik boodschappen doe, roepen ze ’flikker op naar je eigen land!' Ja, vind je het gek als je een nikab draagt die, samen met een hoofddoekje, alleen de ogen vrijlaat? Dan vraag je daar als het ware toch om?

Er is, dat is wel duidelijk, in Trouw een moslima aan het woord. Dat opflikkeren naar eigen land is een beetje moeilijk voor haar. Ze is namelijk al in haar eigen (geboorte)land, Nederland, en ze is nog hartstikke autochtoon ook. Ze is al lang niet meer getrouwd met een Marokkaan, die haar zou kunnen dwingen tot het dragen van een nikab of andere verhullende kleding. Ze is, na aanvankelijke weerzin tegen de islam, geheel uit vrije wil en eigen overtuiging tot het islamitische geloof bekeerd en wil zelf die nikab dragen. Haar zoons waren al eerder tot de islam overgegaan. Nog een andere Nederlandse moslima komt aan het woord: "Bij veel mensen heerst het idee dat het van de man moet", vertelt ze. "Maar ik heb met die van mij juist strijd moeten voeren om hem te dragen."

Ik vind het altijd wat jammer als op zich verstandige mensen menen zich te moeten houden aan de regeltjes die een 'hogere macht' lang geleden aan deze of gene geopenbaard heeft. Maar als ze mij daar niet mee lastig vallen en ook overigens zich als brave burgers gedragen, hebben ze (ook) mijn zegen. De twee Nederlandse moslima's hebben alleen al vanwege de hoofddoek problemen om aan een passende baan te komen. Ze dragen die nikab ook op beperkte schaal, want hoofddoekjes zijn noch oorzaak, noch gevolg van beperkte geestelijke vermogens.

Belangrijk bezwaar tegen bedeksels die alleen de ogen vrij laten is dat het zo moeilijk communiceren is met deze vrouwen. Uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam is gebleken dat er nauwelijks verschil is in het herkennen van emoties bij vrouwen die wel en geen nikab dragen. Mij schiet dan weer een oud Nederlands gezegde te binnen: "De ogen zijn de spiegels van de ziel." Inderdaad, en met de mond, al of niet bedekt, kun je er lustig op los liegen, beledigen en haat zaaien. Een van de moslima's zegt ook: Bovendien wil ik best mijn nikab even omhoog doen als dat nodig is, op het vliegveld, of in de trein. Ik ken geen moslima die daartoe niet bereid zou zijn.

Misschien moeten we eens gaan denken over een verbod op het dragen van oogkleppen.

Zonden

In het Vaticaan zitten ze echt niet stil. Daar wordt zelfs wetenschappelijk onderzoek bedreven. Broeder Roberto Busa, een 95-jarige jezuïtische wetenschapper, meldt de Volkskrant, heeft tijdens het jarenlang horen van de biecht zitten turven. Gewone mensen denken bij 'hoofdzonden' aan moord, diefstal, verkrachting en andere ernstige zaken, maar die heeft de eerwaarde broeder niet geturfd. De katholieke kerk kent ernstiger zaken (ik citeer uit Wikipedia):
1. Superbia (hoogmoed - hovaardigheid - ijdelheid - trots);
2. Avaritia (hebzucht - gierigheid);
3. Luxuria (onkuisheid - lust - wellust);
4. Invidia (nijd - gramschap - jaloezie - afgunst);
5. Gula (onmatigheid - gulzigheid - vraatzucht);
6. Ira (woede - toorn - wraak);
7. Acedia (gemakzucht - traagheid - luiheid - vadsigheid).

Broeder Roberto heeft niet alleen de zonden geturfd, maar ook of ze door een man of een vrouw werden bedreven. Dat leidt tot een buitengewoon interessante conclusie: mannen zondigen anders dan vrouwen.

Maak me midden in de nacht wakker en vraag me welke hoofdzonde mannen het meest begaan. Ik zeg meteen: "Seks, dat wil zeggen: onkuisheid, wellust, iets in die geest." Geloof het of niet, maar dat is precies wat die brave jezuïet in de loop der jaren heeft vastgesteld: Luxuaria staat bovenaan. Daarna vreten mannen zich te barsten: Gula op de tweede plaats. Ja, daarna hebben ze nergens meer zin in, dus Acedia is nummertje drie.

Bij Dove, l'Oreal en Garnier hadden ze je direct kunnen vertellen wat bij de vrouwen hoofdzonde nummer één is: Superbia; ze zijn zo ijdel als de pest. (Vind je 't gek als hun voortdurend wordt aangepraat dat ze het waard zijn.) Vervolgens is het een stel jaloerse krengen (Invidia) en als hun vent zich weer eens te buiten is gegaan aan Luxuria geven zij ongebreideld toe aan Ira: ze zijn echt woedend en die vent mag maar hopen dat ze niet ook nog eens wraak neemt.

Voor mij wat onverwacht komt Aviritia pas op de zevende en laatste plaats. Volgens mij hebben we die hele economische crisis te danken aan het feit dat nogal wat mensen steeds meer (geld) wilden hebben, met andere woorden: nogal hebzuchtig zijn, met alle kwalijke gevolgen van dien. Ik wil wellust en jaloezie absoluut niet goedpraten, maar die hebben toch niet zulke mondiale gevolgen.

Het onderzoek van de wetenschappelijke broeder heeft ook nog eens de pauselijke imprimatur gekregen. De persoonlijke theoloog van paus Benedictus XVI, Wojciech Giertych, onderschrijft de bevindingen in de Vaticaanse krant L'Osservatore Romano. Veel werknemers van het Vaticaan hebben de gelofte van armoe afgelegd, dus die kunnen niet zo zitten met die economische crisis. Die houden dus genoeg tijd over om zich met onnuttige zaken bezig te houden.

Structuur

Vandaag begin ik eens met een voor deze tijden toch wel opmerkelijke mededeling: we zitten nog steeds in een tijd van economische groei! Sterker nog: we kennen uitsluitend economische groei. Waar maken we ons dan zo druk over? Daarvoor heeft, volgens Trouw, Wouter Bos een verklaring: we zitten momenteel in een periode van negatieve groei.

Politici houden er niet van slechte boodschappen naar buiten te brengen. Ze proberen de scherpste kanten van de boodschap af te slijpen door verhullend woordgebruik. Ze zeggen dus niet: "Voorlopig gaat het zeer beroerd met onze economie." Dat wordt dus: "We hebben te maken met negatieve groei." In die boodschap immers zit nog altijd het hoopgevende 'groei'. Anderzijds, bedenk ik, zit daar wel het woord 'negatief' in en dat klinkt weer niet zo mooi. Had Wouter niet beter kunnen zeggen: "We kunnen spreken van een periode van positieve krimp." Dat is volgens mij hetzelfde als negatieve groei, maar het klinkt net even mooier: zelfs uit nare dingen kun je iets positiefs halen. Bijvoorbeeld dat 'we' er samen tegenaan gaan, of dat je flink en sterk wordt van het strijden tegen en overwinnen van moeilijkheden. Van die dingen.

Het valt me trouwens ook nu weer op dat in deze moeilijke tijden een beroep gedaan wordt onze saamhorigheid. We staan er met ons allen voor, toch? Nu ben ik gek op saamhorigheid en solidariteit, maar waarom beginnen we daar nu pas over? Nog niet zo lang geleden ging het elk jaar economisch beter dan in het voorgaande jaar. Maar ik heb noch Jan Peter, noch Wouter, noch André horen roepen: "Beste mensen, in deze tijden van negatieve krimp moeten we solidair zijn en de toegenomen welvaart eerlijk verdelen over alle mensen die daaraan hebben bijgedragen. We mogen daarbij de AOW-ers, die hiervoor het fundament gelegd hebben, zeker niet vergeten."

Wouter is ook een realist: Nederland moet structureel met minder welvaart toe, zegt minister Bos van financiën. Als iemand zo'n moeilijk woord gebruikt, kijk ik voor alle zekerheid even in een woordenboek. 'Structureel' betekent: de structuur betreffend of daaruit voortkomend. Over welke structuur heeft Wouter het hier eigenlijk? Van de economie? Van de maatschappij? Van de markt? Bedoelt hij nou dat onze welvaart nooit meer op het vorige peil komt, of gaat dat wel gebeuren als we iets aan de structuur (van wat dan ook) doen?

Gisteren schreef ik al over nieuwe eigen bijdragen in de kosten van de gezondheidszorg en jawel, hoor: in het NOS-journaal van gisteravond werd al weer gesproken over het opnieuw invoeren van de 'medicijnknaak'. Er zijn maar weinig mensen die puur voor de grap medicijnen slikken. Ik kan me niet voorstellen dat er een duidelijke samenhang is tussen een economische crisis en verantwoord medicijngebruik. Wat ik wel weet is dat de vorige medicijnknaak tot geen enkele verlaging van de kosten van het medicijngebruik geleid heeft.

Ik ga niet beweren dat de huidige coalitie verantwoordelijk is voor de economische crisis, maar als ze wil dat ik mijn eigen, zeer bescheiden, bijdrage aan het oplossen daarvan lever, zullen ze toch echt met betere ideeën moeten komen.