WEDERKEREND

Af en toe wil ik weer eens weten hoe het op taalkundig gebied precies weten hoe het zit. Vroeger klom ik dan op een trap en haalde van de bovenste plank van mijn boekenkast de Algemene Nederlandse Spraakkunst. Al kort na de verschijning van dit werk werd het ANS genoemd. Taalpuristen spraken al gauw van ANS Tolerans. Tegenwoordig klim ik niet meer op een trap, want er is nu ook een elektronische versie van de ANS, kortweg de E-ANS genaamd.
 
Wederkerende (reflexieve) en niet-wederkerende (niet-reflexieve) werkwoorden


1     WEDERKERENDE WERKWOORDEN (of reflexieve werkwoorden) zijn zelfstandige werkwoorden die met zich of een ander wederkerend voornaamwoord gecombineerd worden; NIET-WEDERKERENDE WERKWOORDEN  (of niet-reflexieve werkwoorden) zijn werkwoorden waarvoor dat niet geldt.
De wederkerende werkwoorden kunnen verdeeld worden in verplicht of noodzakelijk wederkerende werkwoorden en toevallig wederkerende werkwoorden. De verplicht wederkerende werkwoorden kunnen meestal niet met de op -zelf eindigende vormen van het wederkerend voornaamwoord gecombineerd worden, en het wederkerend voornaamwoord kan niet door een lijdend voorwerp worden vervangen; bij de toevallig wederkerende werkwoorden bestaan die mogelijkheden wel. Het werkwoord zich vergissen in (1) is verplicht wederkerend; zich wassen in (2) is toevallig wederkerend:

(1a) Karin vergist zich.
(1b) Karin vergist zichzelf. (uitgesloten)
(1c) Karin vergist haar. (uitgesloten)
(1d) Karin vergist de baby. (uitgesloten) 
(2a) Karin wast zich.
(2b) Karin wast zichzelf.
(2c) Karin wast haar.
(2d) Karin wast de baby.

Zin (2c) is in de standaardtaal alleen mogelijk als haar een andere persoon aanduidt dan Karin.


Waarom dit hele verhaal? Omdat het me is opgevallen, dat de laatste tijd steeds vaker het niet-wederkerende werkwoord 'beseffen' wederkerend wordt gebruikt. Taalkundig juist is de zin 'Ik besefte dat ik de verkeerde afslag had genomen.' Maar je moet niet gek opkijken als je op tv of de radio hoort zeggen 'Ik besefte me dat ik de verkeerde afslag had genomen.' Ik vermoed dat hier sprake is van een contaminatie, waarvan Onze Taal zegt: Een contaminatie is een verhaspeling van twee begrippen. Voorbeelden van constructies die als contaminaties worden beschouwd zijn: als muzikant zijnde, 'Die koffer weegt zwaar' en 'Dat kost duur'. Soms raken contaminaties zo ingeburgerd dat ze niet meer als fout worden gezien; 'Dat klopt als een bus' is daar een voorbeeld van. Een ander voorbeeld is overnieuw, dat in het officiële Groene Boekje (2005) staat. 'Ik besefte me' is volgens mij een contaminatie van 'Ik besefte' en 'Ik realiseerde me'.

Zullen jullie het nooit meer zeggen? (In ieder geval niet als ik binnen gehoorsafstand ben.)